centar za nove medije_kuda.org

Izložba Vojin Bakić, održana u Zagrebu, 2007., produkcija: VHV, Zagreb

Nedavno intenziviranje i širenje nezavisne kulturne produkcije u Zagrebu, koja se postavlja nasuprot dominantnim modelima predstavljanja i kao reakcija na neadekvatan rad institucija, direktno je povezano sa mogućnostima njene institucionalizacije i uticajem na taj proces. Iako smo posljednjih godina svedoci značajnih promena u rečniku koji su koristili donositelji odluka i predstavnici institucionalne »državne« kulture, kulturno područje u Hrvatskoj još uvijek karakteristična logika identiteta, posebno nacionalnog identiteta. Sukobi privremeno su suspendovani konsenzusom tokom devedesetih godina u duboko raslojenom društvu, koji je isključujući a nacionalistička retorika je razvodnjena, ali osnovno shvatanje kulture nije promenjeno uopšte. U tom kontekstu, izložba Vojina Bakića (1915-1992), koju je organizovao kustoski kolektiv „Šta, kako i za koga / WHW“ u javnoj, gradskoj Galeriji Nova u Zagrebu u junu 2007. godine, interveniše u strogo ograničenom i institucionalno čuvano područje visokog modernizma.

Vojin Bakić je umetnik, s jedne strane percipiran kao »autentični« modernistički vajar, ključna figura u raskidu sa socijalističkim realizmom i zagovornik apstrakcije koji je pedesetih godina prokrčio puteve za slobodu umetničkog izražavanja, a s druge strane na njega se gleda kao na „državnog umetnika“ čija umetnost služi ideologiji; visoko cenjen u zvaničnoj istoriji umetnosti, ali su njegovi spomenici antifašističkoj borbi devastirani u žaru nacionalizma i antikomunizma 90-ih.

U tom narativu Bakić je shvaćen kao propagator apstrakcije koji se borio za slobodu umetničkog izražavanja, a njegova upotreba čistih apstraktnih formi tumači se kao pobeda umetnosti ne samo nad socijalističkom dogmom, već i nad ideologijom uopšte. Ono što takvo shvatanje ne može da poima jeste činjenica da modernizam nije monolitna konstrukcija niti je ideološki prazan; pojmovi umetničke slobode i autonomije umetnosti samo su naizgled odvojeni od ideologije i politike. Neutralizacija umetnosti kao sredstva društvene kritike, izvedena abdikacijom avangarde i mogućnost uvođenja preciznih ideoloških poruka u autoreferencijalne forme visokog modernizma, bez direktne „programske intervencije“ u ime centara političke moći i bez otvorenog kršenja institucije autonomne umetnosti, bio je politički funkcionalan i na Zapadu i u bivšoj Jugoslaviji. Bakića prihvaćen je kao vizionar koji je odigrao „istorijsku“ ulogu raskida sa socrealizmom u skulpturi.